KOPALNIA SOLI – ZARYS DZIEJÓW
W 1828 r. ówczesny właściciel Wapna, Florian Wilkoński rozpoczął eksploatację złóż gipsu. Kopalnia gipsu istniała do 1933 r. Już w XIX w. w trakcie eksploatacji tego surowca napotykano ślady solanki. W latach 1869-1873 prowadzono wiercenia badawcze w rejonie występowania gipsu.
Wykazały one istnienie złoża solnego. Ówczesny właściciel Wapna, Bolesław Moszczeński, uzyskał nadania górnicze (zgody na eksploatacje) na solankę i sól kamienną, które w 1898 r. wykupiła niemiecka spółka Solwerke. W 1904 r. uzyskała ona drugie nadanie na sól kamienną. Po zatopieniu w 1907 r. kopalni soli w Inowrocławiu nadania górnicze w Wapnie wykupił belgijski koncern Solvay, zamierzając rozpocząć eksploatację złoża solnego. Jako datę założenia kopalni soli przyjęto rok 1911, kiedy to przystąpiono do głębienia szybu Wapno I. W 1912 r. budowę przerwano z powodu dopływu wody i w odległości 63m przystąpiono do budowy szybu Wapno II. Był to pierwszy szyb w polskim górnictwie solnym, wykonany metodą zamrażania górotworu. Pogłębiony ostatecznie do 420m szyb Wapno II oddano do eksploatacji w 1917 r.
Pierwsze chodniki wykonano na poziomach III i IV. Eksploatację rozpoczęto od poziomu IV. Wydobyto wówczas około 8278 t soli. W okresie międzywojennym nastąpił szybki rozwój kopalni. W latach 1928-1930 wybudowano nowy zakład przerobu soli (młyn solny) konstrukcji żelbetowej. Młyn wyposażono w nowe urządzenia i maszyny do przerobu soli. W 1932 r. zainstalowano maszynę wyciągową o mocy 450 KM. Do 1931 r. notowano stały wzrost wydobycia (najwyższy w 1931 r. – 100 896 t).
W latach II wojny światowej i okupacji Wapno i kopalnia dzieliły losy Wielkopolski, włączonej do III Rzeszy. Niemcy traktowali te tereny jako własne, a ich polityka ekonomiczna nie miała cech gospodarki typowo rabunkowej, choć nastawiona była na maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych kopalni. Po II wojnie światowej kopalnia przeszła z rąk prywatnego kapitału zagranicznego na własność państwa. W pierwszych powojennych latach odbudowano zakład ze zniszczeń.
Wydobycie zaczęło systematycznie wzrastać. W lipcu 1956 r. odbyło się referendum, w którym załoga kopalni obrała sobie za patrona T. Kościuszkę i głosowała za zmianą nazwy Wapno na Sól Wielkopolska, co jednak nigdy nie nastąpiło.
Momentem przełomowym w powojennej historii zakładu stało się oddanie do eksploatacji w 1966 r. drugiego szybu. Szyb Wapno I i unowocześnienia z lat 60-tych przyczyniły się do wzrostu produkcji, która już w 1967 r. przekroczyła 400 000 t. W 1975 r. zanotowano największe wydobycie w historii kopalni, wynoszące 462 789 t soli.
Kopalnia soli w Wapnie przez wiele lat była największym producentem soli w Polsce. W latach 50-tych i pierwszej połowie lat 60-tych produkcja wapieńskiej kopalni stanowiła ponad połowę wydobytej w Polsce soli kamiennej. Doskonałej jakości sól z Wapna rozprowadzano w całej Polsce i eksportowano do Czechosłowacji, Węgier, Szwecji, Finlandii, Norwegii, Gwinei, Wielkiej Brytanii, Danii i Nigerii. Wapno i okolica zawdzięczały kopalni niemal wszystko. Rozwój miejscowości był ściśle związany z rozwojem kopalni.
Zakład odgrywał pozytywną rolę na płaszczyźnie społecznej. Dawał zatrudnienie kilkuset pracownikom i zapewniał utrzymanie ich rodzinom. Kopalnia finansowała budowę wielu obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej oraz działalność kulturalną, sportową i edukacyjną. Rozwój kopalni i Wapna przerwała katastrofa w 1977 r. Odtąd na terenie kopalni remontowano cysterny kolejowe i produkowano specjalne rodzaje gipsu.
Maciej Ryska